PERİYODİK  TIBBİ KONTROL(CHECK-UP)

Nurol Arık

Düzenli periyodik sağlık kontrollerine iki nedenle ihtiyaç duyulur;bunların ilki doktorunuzun hastalığınızı bazen hiçbir yakınmaya  yolaçmadan  erkenden saptaması, diğeride kolesterol yüksekliği gibi  hastalık nedeni olabilecek risk faktörlerinin erkenden saptanarak tedavi edilmesi ve bu yol ile kalp hastalığı gibi  muhtemel hastalıkların oluşumunun önlenmesi yada azaltılmasıdır.

Peki hiçbir yakınmanız olmasa bile hangi sıklıkta doktora muayene olmanız gerekir?Özel bir hastalık için risk taşımıyor iseniz ;

●20’li yaşlarda iki kez

●30’lu yaşlarda üç kez

●40’lı yaşlarda dört kez

●50’li yaşlarda beş kez

●60 yaşından sonra yılda bir kez doktora muayene olmanız gereklidir.

Muayene olmadan önce   evde sormak istediğiniz  soruları listeleyin ve önemliden başlayarak doktorunuza muayene öncesinde konuşma döneminde hepsini sorun.60’lı yaşların üzerinde iseniz şu soruları sormanız gerçekçi olabilir;

1.Kalp hastası olma riskim nedir?(Kalp  hastalıkları 50 yaş üzerinde hem kadınlar hem erkekler için  en önemli ölüm  nedendir)

2.Kansere yakalanma riskim nedir?(Yaşlılarda en sık ikinci ölüm nedenidir.Erkekler için en sık kanserler akciğer,prostat ve kalın barsak,kadınlar için en sık kanserler  akciğer ,meme ve kalın barsak kanserleridir)

3.Felç olma riskim nedir?(Yaşlılarda üçüncü ölüm nedeni felçler yani  inmelerdir .Eğer sigara içiyor iseniz,yüksek tansiyon sorununuz var ise yada kan yağlarınız sağlıksız biçimde yüksek ise  felç riskiniz daha fazladır.

4.Şeker hastası olmaya adaymıyım?65 yaş üzerindeki her 10 kişiden biri şeker hastasıdır

5.Şu anda kullandığım ilaçların tümünü kullanmak zorundamıyım?(65 yaş üzeri kişilerin kullandığı ortalama ilaç sayısı 7’dir.Şüphesiz ilaç sayısı arttıkça bu ilaçları düzenli biçimde kullanma şansıda azalmaktadır

Doktor test istediğinde;

●Bu test nasıl yapılır?

●Riskleri nelerdir?

●Maliyeti nedir?

Teşhis konduktan sonra;

●Bu hastalığın uzun seyri nasıldır? Hastaların çoğuna ne olur?

●Bu konuda okuyabileceğim kaynaklar varmı?

●Sağlığımı düzeltmek için ne yapmalıyım?

Doktorunuz reçete yazar ise;

●İlaçlar ne kadar zaman sonra  etki etmeye başlayacak?

●Muhtemel yan etkiler nelerdir?

●Bu ilaçları ne kadar kullanacağım

sorularının cevaplarını doktorunuzdan alınız

ÖNEMLİ YAKINMA  VE İŞARETLER

Yakınmalarınızı  açık ve anlaşılır biçimde dile getirmeniz son derece kritiktir.Müphem,net olmayan  onlarca yakınmayı arka arkaya  dile getirmek  asıl sorununuzun gözden kaçmasına neden olabilir.Eğer bir yakınmanız var ise doktorunuz ;

●Ana sorununuz nedir?

●Ne kadar zamandır vardır?

●Hangi sıklıkta oluşur?

●Bulgular daima var mı ,yoksa gidip geliyormu?

●Tetikleyen  nedir (aktivite,stres,yemek,pozisyon gibi)

●Nasıl düzeliyor?

●Neler artırır?

●Diğer bazı yakınmalar ile ilişkilimi?

Sorularını size soracaktır.

Çok ciddi sağlık sorunu anlamına gelebilecek  bazı sorunlar şu şekilde özetlenebilir.Bu sorunlar var ise bunlar problem listenizin en başında yer almalı ve süratle hekime aktarılmalıdır.

1.Dışkıda kan görmek:Bu bazen doğrudan  taze kırmızı kan biçiminde görülebileceği gibi,bazen renk daha koyu siyaha yakında olabilir.Bu kanamanın köken aldığı mide-barsak bölgesine göre değişir.Bu bulgu herzaman önemlidir ve ciddi biçimde araştırılması gerekir.

2.Kan kusmak:Bu durum genellikle yemek borusu,mide  yada onikiparmak barsağının   hastalığına işaret eder.Kan bazen parlak kırmızı,bazende kahve telvesi yada siyahdır.Neden sıklıkla ülser yada gastrittir.Ancak karaciğer hastalıkları yada kanserlerde benzer sorunu yaratabilirler.

3.Kanlı öksürük:Sıklıkla soluk borusu yada akciğerinizde  bir  sorun işaretidir.Sorun  enfeksiyon,akciğerde kan pıhtısı yada kanser anlamına gelebilir.

4.Göğüs ağrısı:Pekçok nedene bağlı olabilir.Eğer kalp damar tıkanıklığı (koroner arter hastalığı) neden ise  kişiden kişiye değişmekle birlikte  ağrı sıklıkla göğüs ortasında sıkışma biçimindedir.Tekrarlayıcı nitelikte olabilir.Sırta,omuza,çeneye ve dişlere vurabilir.Birlikte terleme olabilir.

5.Baş dönmesi ve baygınlık:Tekrarlayan başdönmesi  bayılmaların nedeni tansiyon düşüklüğü,kalpte atım düzensizlikleri,kalp kapak hastalıkları,boyun damar darlıkları olabilir.Bazı nörolojik hastalıklar ,iç kulak denge  sistemi bozuklukları ve bazı ilaçlarda başdönmesi nedeni olabilirler.

6.Açıklanamayan kilo kaybı:Herkesin kilosunda günbegün küçük değişiklikler olabilir.Ancak diyet yapmaksızın  vucut ağırlığının % 5’inin birkaç hafta içinde yada % 10’unun 6 ay içerisinde kaybedilmesi durumunda şu nedenler akla gelmelidir;

        a.Gıda emilim bozukluğu yaratan barsak hastalıkları

        b.Pankreas yada karaciğer hastalıkları

        c.Depresyon

        d.Tiroid bezinin aşırı çalışması

        e.Kanser

7.Uyuşma,karıncalanma hissi ve duyu kaybı:Özellikle şeker hastalığı bulgusu olarak önem taşıyabilir.Bunun dışında boyun  ve  beldeki  fıtıklara bağlı sinir basılarıda  benzer bulgular verebilir.

8.Görme kaybı:Pekçok nedene bağlı olabilir.Göz hastalıkları,beyini ilgilendiren nörolojik sorunlar  belli başlı nedenlerdir.

9.Nefes darlığı:Kalp hastalıkları ve akciğer hastalıkları en yaygın nedenlerdir.Kansızlıkda benzer durumu yaratabilir.

MUAYENE

Doktorunuz  sizinle konuştuktan sonra sizi  muayene edecektir.Muayene boy,kilo ve kan basıncı ölçümü sonrasında tüm önemli organların gözden geçirilmesini sağlayacaktır.

LABORATUAR  TESTLER

Size uygulanacak testlerin  bir kısmı sizin yaşınızdaki kişilere uygulanması mutlak gerekli testlerdir.Bunların dışında sizin kişisel özellikleriniz,aile öykünüz ve muayene bulgularınız ek testler istenmesini gerektirebilir.

KANSER TARAMASI

Sağlıklı bireylerin  hangi kanserler açısından taranması gerektiği konusunda farklı kuruluşların önerileri değişiklikler gösterebilir.

Aşağıdaki öneriler Amerikan Kanser Cemiyeti'nin önerileridir.

Meme kanseri

Mammografi

40 yaşından başlayarak  yılda bir

Klinikte meme muayenesi

20-30  yaşından itibaren 3 yılda bir,40 yaşından sonra yılda  bir

20'li yaşlardan başlayarak kendi kendine meme muayenesi yapılabilir.Ailede meme kanseri öyküsü olanlar yada bu hastalık için yüksek riskli olanlarda doktorlar ek testler önerebilirler.                

Rahim ağzı (serviks) kanseri:

21 yaşından başlayarak 3 yılda bir  bir PAP        smear testi

65 yaş üzerinde testlere devam etmek gerekmez.Daha önce servikal prekanseröz (kanser öncesi) hastalık saptanmış ise bu saptamayı takiben 20 yıl daha tarama sürdürülmelidir.

Öyküleri nedeni ile bazı kadınların farklı protokoller ile taranması gerekebilir.

Barsak kanseri (Kolorektal kanser)

50 yaşından sonra ,

5 yılda bir sigmoidoskopi veya

10 yılda bir kolonoskopi  veya

5 yılda bir bir çift kontrast kolon grafisi  veya

5 yılda bir BT kolonografi

Aile öyküsü olanlarda farklı protokoller önerilebilir.

Prostat kanseri

Tarama tartışmalıdır.Erkekler 50 yaşından itibaren hekimle tartışarak karar vermelidir.Kardeş ve babada prostat kanseri var ise bu yaş 45'dir.