BÖBREK NAKLİ

Nurol Arık,Melda Dilek

 

 

Ne zaman böbrek nakli yapılır?

 

Son dönem böbrek hastalarında böbreğin süzme işlevi kreatinin temizlenme oranı için 30 ml/dakika’nın altına indiğinde uygulanacak tedavi seçeneklerinin hasta, hekim ve aile ile konuşulması ve uygulanacak tedavi yöntemine karar verilmesi önerilir. Uygulanacak tedavi yöntemleri hemodiyaliz, periton diyalizi ve böbrek nakli olmak üzere üç seçenekten oluşur.

 

 

 

Bu tedaviler genellikle böbreğin süzme oranı 15ml/dakikanın altına indiğinde başlanır. Ancak tedaviye başlangıç zamanlaması hastanın durumuna ve altta yatan hastalığına göre(şeker hastalarında daha erken olabilir) değişebilir.

 

 

 

Bu tedavilerden dünyada en yaygın olanı hemodiyalizdir. Ülkemizde de son dönem böbrek hastalarının tedavisinde en sık kullanılan yöntem hemodiyalizdir.

 

 

 

Böbrek nakli yapılabilmesi için hastanın mutlaka hemodiyaliz tedavisine başlamış olması gerekmez. Son yıllarda giderek daha fazla hastada diyaliz tedavilerine başlamaksızın böbrek nakli yapılmaktadır. “Preemptive”(önleyici) böbrek nakli adı verilen bu uygulama ancak sınırlı sayıda hastada mümkün olabilmektedir.

 

 

 

Ülkemizde son yıllarda beyin ölümü gelişen kişilerden yapılan organ nakli sayısı artmış olmasına rağmen hala nakillerin önemli bir kısmı canlı vericilerden yapılmaktadır. Bu oran Batı ülkelerinde ters olup, daha fazla kadavradan nakil yapılmaktadır. Umuyoruz ki toplumun bu konuda daha fazla bilgilendirilmesi ile bizim ülkemizde de kadavradan yapılacak organ nakillerinin artması sağlanacaktır.

 

 

 

Niçin böbrek nakli?

 

Diyaliz teknolojisindeki gelişmeler ile hem daha iyi diyaliz yapılmaya başlanmış hem de tüm dünyada giderek artan sayıda hastaya diyaliz uygulanmaya başlamıştır. Diyaliz teknolojisinde meydana gelen değişiklikler yanı sıra kansızlığın (eritropotein), ve diğer sorunların takip ve tedavisindeki gelişmeler, hem yaşam kalitesini düzeltmiş hem de kan nakli sayısında anlamlı azalmaya neden olmuştur. Yine periton diyalizi hastalarında da enfeksiyonu azaltmaya yönelik geliştirilen sistemler oldukça başarılı olmuştur. Tüm bu teknolojik gelişmeler, hastaların yaşam kalitesinde ve süresinde artmaya neden olmasına rağmen devam eden üremik ortamın neden olduğu sorunlar (kalp, akciğer, mide –barsak sistemleri, psikolojik, cinsel sorunlar), diyaliz tedavisi için geçirilen zaman, hastalığa bağlı azalmış ekonomik güç gibi nedenlerle hala bu hastalık için ideal tedavi yönteminin diyaliz olmasını sınırlamaktadır. Organ nakli yapıldıktan sonra bağımlığın azalması, üremik ortamın ortadan kalkması hem hastanın sağlık durumunun hem de sosyal ve ekonomik durumunun düzelmesine, yaşam kalitesinde artışa neden olmaktadır. Bu nedenlerle tüm dünyada amaç daha fazla hastaya organ nakli yapılabilmesini sağlamaktır. Ancak organ nakli olamayan hastalar da uzun yıllar, teknolojik gelişmelerle giderek artan kalitede yaşamlarını sürdürebilirler.

 

 

 

Kimlerden organ alınır?

 

Günümüzde böbrek nakli için iki kaynak; beyin ölümü olan kişiler (kadavra) ve canlı vericilerdir. Ülkemizde sayısal olarak üstünlük canlı vericilerden yapılan nakillerdedir. Ancak ülkemizde de amaçlanan kadavradan yapılan nakillerin sayısının arttırılmasıdır.

 

 

 

Ülkemizde yasal olarak dördüncü derecede akrabalara kadar organ nakline izin verilmektedir. Ülkemizde akraba olmayan kişilerden yapılacak organ nakillerine organ ticaretini engellemek için sınırlamalar getirilmiştir. Akraba olmayan canlı vericilerden organ nakli ancak, bölgesel kurulan etik kurulların izni alındıktan sonra mümkündür.

 

 

 

Kadavradan organ bağışının yetersiz oluşunda yetersiz tıbbi bilgi bazen de dini inanışlar engel olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu konuda Din işleri yüksek kurulunun 03.03.1980 tarihli kararında :

 

Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerde, organ ve doku nakli konusunda sarih bir hüküm bulunmamaktadır. İlk müçtehit ve fakihler de, kendi devirlerinde böyle bir mesele söz konusu olmadığı için, bu ameliyyenin hükmünü geniş şekilde açıklamamışlardır. Ancak dinimizde, Kitap ve Sünnet’in delaletlerinden çıkarılmış umumî hükümler ve kaideler de vardır. Kitap ve Sünnet'te açık hükmü bulunmayan ve her devirde karşılaşılan yeni yeni meselelerin hükümleri, İslâm fakihleri tarafından bu umumî kaideler ile hükmü bilinen benzer meselelere kıyas edilerek çıkarılmış, hiçbir mesele cevapsız bırakılmamıştır. Organ ve doku nakli konusunda hükmünü tayinde de aynı yola baş vurulması uygun olacaktır.

 

 

 

Bilindiği üzere, insan mükerrem bir varlıktır. Mahlukatı içinde Allah onu mümtaz kılmıştır. Bu itibarla normal durumlarda ölü ve diri kimselerden alınan parça ve organlardan faydalanılması, insanın hürmet ve kerametine aykırı görüldüğünden, İslam fakihlerince caiz görülmemiştir. Ancak, zaruret durumunda, zaruretin mahiyet ve miktarına göre bu hüküm değişmektedir.

 

Nitekim dinimiz, bir kısım fiil ve davranışları yasak kılmış, Kitap ve Sünnet bunları tespit etmiştir. Sözgelimi murdar hayvan (meyte), kan, domuz eti, şarap... vb. şeylerin yenilip içilmesi, alınıp satılması, ilaç olarak kullanılması haram kılınmıştır. Ancak zaruret halinde bunlardan zaruret miktarında (ölmeyecek kadar) yenilip içilmesinin (el-Bakara, 173; el-Maide, 3; el-En’am, 119) meşru olduğu beyan buyrulmuştur.

 

Söz konusu ayet-i celilelerden, İslâm fakihleri, zaruretlerin bir ölçüde dinen yasaklanmış şeyleri mübah kıldığı ve zaruret halinde sadece ayet-i kerimelerde beyan edilen yasakların değil, zaruret halinin giderilmesi için yapılması zorunlu ve başka bir çare olmayan bütün yasakların zaruret miktarınca işlenmesinin caiz ve mübah olduğu sonucuna varmışlardır.

 

O halde, ölmüş kimselerden tedavi maksadıyla organ ve doku alma ve bunları hasta veya yaralı kimselere nakletme konusunda bir hükme ulaşabilmek için;

 

Zarurete binaen, cesedin kesilmesi, organ ve dokularından bir kısmının alınmasının caiz olup olmadığı,

 

Hastalığın tedavisinin zaruret sayılıp sayılmayacağı (Haram ile tedavinin hükmü)

 

Organ ve doku nakli caiz ise hangi şartlarla caiz olduğunun bilinmesi gerekmektedir.

 

İslam fakihleri, karnında canlı halde bulunan çocuğun kurtarılması için ölü annenin karnının yarılmasına,

 

Başka yoldan tedavileri mümkün olmayan kimselerin kırılmış kemiklerinin yerine, başka kemiklerin nakline,

 

Bilinmeyen hastalıkların öğrenilmesi ve hayatta bulunmaları sebebiyle ölülere nisbetle daha çok şayan-ı ihtiram olan hastaların tedavilerinin sağlanabilmesi için, yakınlarının rızası alınmak suretiyle, ölüler üzerinde otopsi yapılmasının caiz olacağına,

 

Fetva vermişler, canlı bir kimseyi kurtarmak için, ölünün bir parçasını itlaf etmeyi caiz görmüşlerdir. Nitekim, Müşavere ve Dini Eserleri İnceleme Kurulu’nun 16.4.1952 tarih ve 211 sayılı kararında, özetle;

 

“...âmmenin menfaat ve maslahatı göz önünde tutularak, bilinmeyen bir hastalığın bilinir hale gelmesi, hastalığın bilinmemesinden doğacak âmme zararının önlenmesi, hayatta bulunmaları sebebiyle daha şayan-ı ihtiram olan hastaların tedavilerinin sağlanması gibi maslahat ve şer’î hikmetlerin husule gelmesini temin için, yakınlarının rızası alınarak, ölüler üzerinde otopsi yapmanın caiz olacağı ve bu gibi sebepler dolayısıyle ölüye gösterilmesi gereken hürmet ve tekrimin zevaline katlanmanın, İslamî hükümlerin bir gereği olduğu...” ifade olunmuştur.

 

İslam fakihleri, açlık ve susuzluk gibi, hastalığı da haramı mübah kılan bir zaruret saymışlar, başka yoldan tedavileri mümkün olmayan hastaların haram ilaç ve maddelerle tedavilerini caiz görmüşlerdir. Günümüzde kan, doku ve organ nakli ve tedavi yolları arasına girmiş bulunmaktadır. O halde, hayatı veya hayatî bir uzvu kurtarmak için başka çare olmadığında, kan, doku ve organ nakli yolu ile de bazı şartlara uyularak, tedavinin caiz olması gerekir. Nitekim, Müşavere ve Dinî Eserleri İnceleme Kurulunun 25.10.1960 tarih ve 492 sayılı kararında, “tedavileri için kan nakline zaruret bulunan hasta ve yaralılara başka kimselerden kan naklinin; başka kimselerden alınacak parçaların takılmasıyla görmeleri mümkün olduğu takdirde; hayatında buna izin vermiş olan kimselerin, ölümlerinden sonra gözlerinden alınacak parçaların bu durumdaki kimselere takılmalarının caiz olacağı...” beyan edilmiştir.

 

Din İşleri Yüksek Kurulu’nun 19.01.1968 gün ve 3 sayılı gerekçeli kararında ise “yalnız hayatı kurtarmak için değil, bir organı tedavi etmek, hastalığın tedavisini çabuklaştırmak için de kan naklinin caiz olduğu, tıbbi ve hukuki kaidelere riayet edilmek şartıyla kalp naklinin de caiz olacağı...” ifade olunmuştur.

 

Yurdumuz dışında, çeşitli İslâm Ülkelerinin yetkili kişilerince de aynı yolda fetvalar verildiği bilinmektedir.

 

Kurulumuzca da aşağıdaki şartlara uyularak yapılacak organ ve doku naklinin caiz olacağı sonucuna varılmıştır.

 

Zaruret halinin bulunması, yani hastanın hayatını veya hayatî bir uzvunu kurtarmak için, bundan başka çaresi olmadığının, meslekî ehliyet ve dürüstlüğüne güvenilen bir tabip tarafından tespit edilmesi,

 

Hastalığın bu yoldan tedavi edilebileceğine tabibin zann-ı galibinin bulunması,

 

Organ veya dokusu alınan kişinin, bu işlemin yapıldığı esnada ölmüş olması,

 

Toplumun huzur ve düzeninin bozulmaması bakımından organ veya dokusu alınacak kişinin sağlığında (ölmeden önce) buna izin vermiş olması veya hayatta iken aksine bir beyanı olmamak şartıyla, yakınlarının rızasının sağlanması,

 

Alınacak organ veya doku karşılığında hiçbir şekilde ücret alınmaması,

 

Tedavisi yapılacak hastanın da kendisine yapılacak bu nakle razı olması gerekir.

 

el-İsra Suresi , 70; et-Tin Suresi, 4

 

el-Hidaye, el-İnaye ve Feth’ül-Kadir 1/65; Fethu babi’l-İnaye, 1/126; Fetevay-ı Hindiye, 2/390

 

Cessas, Ahkamü’l-Kur’an, 1/156; İbnü’l-Arabi, Ahkamü’l-Kur’an, 1/55; Kurtubi, 2/232 ve 7/73; İbn Hazm, el-Muhalla, 7/426

 

Fetevay-ı Hindiye, 2/296; el-Va’yü’l-İslami, Sayı 137, Yıl 1396, Kuveyt; Istılahat-ı Fıkhiye, 3/157

 

Fetevay-ı Hindiye 2/390

 

 

 

Kimlere organ nakli yapılmaz?

 

Bu konuda genel bazı ilkeler olmakla beraber uygulamalar merkeze göre değişir.

 

ü  Düzelebilir böbrek hastalığı

 

ü  Kontrol altına alınmamış, devam eden enfeksiyon

 

ü  Hala olan veya yakın zamanda geçirilmiş kanser hastalığı (kanser türüne göre değişir; 2-5 yıl hastalıksız süre geçirilmesi)

 

ü  Kontrol altına alınamamış kronik enfeksiyon (tüberküloz, kemik iltihabı gibi)

 

ü  Kontrol altına alınamamış glomerulonefrit

 

ü  İlerlemiş böbrek dışında var olan hastalıklar

 

-Balon veya bypass ile tedavisi mümkün olmayan ilerlemiş koroner arter hastalığı olan hastalar

 

-Kalbin pompalama işlevinin ileri derecede bozulduğu hastalar

 

-Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi beyin veya ekstremite(kol ve bacak) damar hastalığı

 

ü  Devam eden ilaç veya uyuşturucu bağımlılığı

 

ü  Tedaviye uyum sağlayamayan düzenli kontrolleri aksatan hastalar

 

ü  Kontrol altında olmayan psikiyatrik hastalıklar

 

 

 

Bu hastaların dışında Hepatit C, Hepatit B ve HIV taşıyan hastalar merkezimizde değerlendirildikten sonra, organ nakline karar verilmektedir. Yine aşırı derecede şişman olan hastalar, özellikle cerrahi sonrası bazı riskler içerdiğinden gerekli klinikler tarafından değerlendirildikten sonra karar verilir.

 

 

 

Farklı türlerden  CANLILARDAN organ nakli yapılabilir mi?

 

Bu konuda yoğun çalışılmasına rağmen günümüzde hala bu şekilde organ nakli mümkün değildir.

 

 

 

Organ naklinde kan grubu önemlimidir?

 

 

 

Böbrek naklinde öncelikle kan grubu uyumu aranmaktadır. Kan grubu uyumu tıpkı kan naklinde olduğu gibidir, yani O kan grubundan olanlar genel verici, AB kan grubundan olanlar ise genel alıcıdır. Rh uyumunun ise önemi yoktur.

 

 

 

 

 

		Verici Kan Grubu
		A	B	AB	O
Alıcı kan grubu	O
	A
	B
	AB

 

 

 

Farklı kan grubundan yapılan nakiller organ nakli uygulamalarının ilk yıllarında uygulanmış ve oldukça başarısız sonuçlar bildirilmiştir. Ancak daha sonra A kan grubunun iki farklı yapıda olduğu görülmüştür. A1 kan grubu toplumlara göre sıklığı değişmekle beraber A kan grubundan olanların yaklaşık %80’ini oluşturur ve daha fazla antijenik yapıya sahiptir yani bu kan grubu farklı kan grubunda olanlarda daha fazla savunma oluşmasına neden olur. A2 kan grubu ise daha az antijenik olup, O kan grubuna benzer. Bu nedenlerle A2 kan grubundan olan kişilerden bazen ön hazırlık da olmaksızın B ve O kan grubundan olan hastalara organ takılması mümkün olmaktadır.

 

 

 

Farklı kan grubundan nakiller ise Japonya’da 1998 yılından beri uygulanmaktadır. Bunun dışında diğer ülkelerde ve ülkemizde de daha az sıklıkla da olsa uygulanmaktadır. Farklı kan grubundan yapılan organ nakillerinde, takılan organın reddini önlemek için bir ön hazırlık gerekmektedir. Bu amaçla farklı kan grubuna ait antikor miktarları(örneğin hasta O, verici A kan grubundan ise antiA antikor miktarı) tespit edilerek, bunu azaltmak üzere kanın antikorlardan temizlenmesi (plazmaferez), lenfosit sayısını azaltacak ilaçlar, dalak çıkarılması gibi yöntemler uygulanmaktadır.

 

 

 

O ve B kan grubundan olan hastaların organ bekleme süreleri diğer kan grubundan olanların iki katına kadar çıkmaktadır. Bu nedenle özellikle bu kan grubuna sahip hastalarda farklı kan grubundan organ nakli gündeme gelmiştir. Ancak bu durum için ülkemizde de uygulanan bir diğer yöntem vericilerin karşılıklı değiştirilmesidir. 

 

 

 

ORGAN NAKLİNDE ÖNEMLİ DİĞER FAKTÖRLER NELERDİR?

 

 

 

Organ red veya kabulünde önemli diğer bir antijenik yapı, doku uygunluk antijenleridir. İnsan lökosit antijenleri(HLA) olarak adlandırılan, yarısı anneden, yarısı babadan gelen bu antijenik yapıda Sınıf I antijenler A, B, C ve sınıf II antijenler DR, DP, DQ olarak isimlendirilir. Organ naklinde önemli olanlar ise önem sırasına göre DR, B, ve A antijenleridir. Her birinden ikişer tane olmak üzere toplam altı tane olan bu antijenik yapılar alıcı ve vericide tamamen aynı ise tam uyumluluktan bahsedilir. Tam uyumlu yapılan organ nakillerinde organın sorunsuz olarak kalış süresi uzamaktadır.

 

 

 

Alıcıda organın kabul edilip edilmeyeceğini belirlemek üzere crossmatch testi yapılır. Bu testle organı alacak kişinin vericideki antijenlerle (yani red olaylarını başlatan yapılarla) daha önce karşılaşıp karşılaşmadığı anlaşılır. Bu testin pozitif olması verici antijenleri ile daha önce karşılaşıldığını gösterir. T lenfosit crossmatch pozitifliği durumunda organın hızla ret edilme riski yüksek olduğundan, bu durumda organ nakli yapılmaz. Nakil ancak crossmatch testi negatif olduğunda yapılır.

 

 

 

Alıcıda mevcut HLA antikorları panel reaktif antikor(PRA) testi ile tespit edilir. Vericiye özgül PRA’nın pozitif olması organ reddi ihtimalini arttırır.

 

 

 

AntiHLA antikorların gelişiminde kan nakli, gebelik, daha önce yapılan organ nakli önemlidir. Son yıllarda özellikle eritropoetin tedavisi ile kan nakli ihtiyacı giderek azalmıştır.

 

 

 

Şeker hastalarına organ nakli yapılır mı?

 

Evet. Şeker hastalarında da böbrek nakli başarıyla yapılmakta ve bu hastalarda da nakil sonrası yaşam kalitesinde artış olmaktadır. Tip1, insüline bağımlı diyabeti olan hastalarda yapılan pankreas nakilleri aynı zamanda kan şekerinin kontrol altına alınmasını da sağlamaktadır. Uzun yıllardır şeker hastalığı olanlarda kalp-damar hastalığı riski yüksek olduğunda, özellikle bu açıdan daha ayrıntılı incelenmeleri gerekmektedir.

 

 

 

Gerek daha önceden şeker hastası olanlarda, gerekse organ nakli sonrası şeker hastalığı gelişenlerde kan şekerinin yakın takibi ve sıkı kontrolü önemlidir.

 

 

 

Organ nakli için başvuran hastalara hangi testler yapılmaktadır?

 

Hastaların başlangıç değerlendirmesi başlıca şunları kapsamalıdır:

 

1. Mümkünse kronik böbrek hastalığının nedeni tespit edilmeye çalışılmalı ve böylece tekrarlama olasılığı olan hastalıklar ortaya çıkarılmalıdır.
2. Ailede diyabetes mellitus, hipertansiyon, kronik böbrek hastalığı varlığı sorgulanmalıdır.
3. Kalp, beyin veya uzuvların damar hastalığı olup olmadığı açısından değerlendirilmelidir.
4. Pıhtılaşma sistemi bozukluğu açısından değerlendirme yapılmalıdır.
5. İdrar yolu ve torbasındaki bozukluklar saptanmalıdır.
6. Hastanın böbrek nakli sonrası ilaç tedavilerini alabilmesi açısından maddi durumu değerlendirilmelidir.
7. Psikolojik açıdan hasta değerlendirilmelidir.
8. Kan nakli, gebelik, daha önce geçirilmiş böbrek nakli gibi hastada daha önce duyarlılaşmaya neden olabilecek faktörler açığa çıkarılmalıdır.
9. Yeniden böbrek nakli yapılacak hastalarda daha önceki böbrek kaybı nedenleri, tıbbi tedaviye uyum değerlendirilmelidir.

 

 

 

Hastaların böbrek nakline hazırlanması sırasında istenen tetkikler merkeze göre değişmektedir. Amaç, hastanın genel sağlık durumunun, olası enfeksiyon odaklarının, gizli kanserlerin ortaya çıkarılmasıdır. Başlangıç değerlendirmede mutlaka yapılması gereken testler şunlardır:

 

ü  İki laboratuarca doğrulanmış kan grubu,

 

ü  Tam kan sayımı, ayrıntılı biyokimyasal testler,

 

ü  Kan pıhtılaşmasını değerlendiren testler (Protrombin zamanı-PT, parsiyel tromboplastin zamanı-PTT)

 

ü  Hepatit ve insan immün yetersizlik virüs (HIV) testleri,

 

ü  Frengi açısından tarama testi,

 

ü  Doku tiplemesi ve panel reaktif antikor belirlenmesi,

 

ü  Panel reaktif antikor pozitifse, özgül PRA’ların belirlenmesi,

 

ü  Akciğer grafisi ve elektrokardiyogram,

 

ü  Sitomegalo virüs (CMV) ve Epstein-Barr virüs (EBV) serolojisi, ve diğer sık görülen virüs hastalıklarına ait serolojik testler

 

ü  Tüberküloz açısından deri testi (PPD)

 

ü  Böbrek ultrasonu ile değerlendirme.

 

 

 

Bu değerlendirmeler mutlaka yapılmalıdır, bunların dışında ise hasta ve yaşadığı bölgenin özelliklerine göre de ek değerlendirmeler yapılabilir. Bu değerlendirmeler genellikle;

 

·         Elli yaş üzerinde kolonoskopi,

 

·         Çocuk doğurma yaşındaki kadınlarda kadın doğum muayenesi,

 

·         40 yaş üzerindeki kadınlarda mamografi,

 

·         45 yaş üzerindeki erkelerde prostat özgül antijen (PSA),

 

·         Pıhtılaşma ve kanama eğilimi olan hastalarda detaylı olarak kan hastalıkları açısından değerlendirme,

 

·         O bölgede sık olan enfeksiyonları taramayı içerir.

 

 

 

CANLI VERİCİLER NASIL HAZIRLANIR?

 

Canlı vericiler öncelikle börek vericisi olmak için istekli olmalıdır. Eğer birden fazla verici varsa doku grubu en uygun olanı, yaşı daha fazla olanı tercih edilebilir.

 

 

 

Vericiler için öncelikle muayene ve bazı temel laboratuar testleri yapılarak, bir sağlık sorunu olup olmadığı ve organ vericisi olması açısından sakıncalı bir durumu olup olmadığına bakılır. Tıp biliminin temel ilkesi olan önce zarar verme böbrek vericisi değerlendirilirken mutlaka uyulan bir kuraldır. Vericiler değerlendirilirken yapılan testler merkezden merkeze bazı küçük değişiklikler gösterebilir. Canlı vericilerin değerlendirilmesinde önerilen testler:

 

ü  Sağlık durumuna ait öykü ve muayene

 

ü  Psikolojik değerlendirme

 

ü  Kan sayımı, biyokimyasal testler, pıhtılaşma testleri ve idrar testi

 

ü  24 saatlik idrardan hesaplanan böbrek süzme oranı ve protein atılım oranı

 

ü  Akciğer filmi, kalp grafiği (EKG)

 

ü  Virüs hastalıklarına ait kan testleri (Hepatit B, Hepatit C, Epstein Barr virüs, sitomegalovirüs testleri)

 

ü  Frengi testi (VDRL veya RPR)

 

ü  Böbreklerin görüntülenmesi (Tomografi veya manyetik rezonans anjiyografi, böbrek sintigrafisi, ilaçlı anjiyografi gibi)

 

 

 

KİMLER CANLI VERİCİ OLAMAZ?

 

Verici hazırlığında önce zarar verme ilkesi oldukça önemlidir. Günümüzde böbrek vericisi olmak için engel kabul edilen bazı durumlar şunlardır:

 

·        Böbrek vericisi olmanın anlamını bilecek zeka düzeyine sahip olmamak

 

·        Bazı psikiyatrik hastalıklar

 

·        İlaç veya alkol bağımlılığı

 

·        Böbrek hastalığı bulguları olması

 

·        Böbreklerin yapısının ameliyata engel olacak şekilde olması

 

·        Şeker hastalığı

 

·        Yüksek tansiyon

 

·        Ciddi kalp ve akciğer hastalığı

 

·        Kanser varlığı

 

·        Enfeksiyon varlığı

 

         İleri yaşlarda ameliyat sonrası daha fazla sorun görülebileceğinden merkezlere göre değişen verici olabilme üst yaş sınırları uygulanabilir. Vericinin şişman (obes) olması durumunda ameliyat sonrası sorunlar görülebileceğinden belli oranda kilo fazlalığı olan vericiler kilo verdikten sonra değerlendirilebilir. Verici olmaya karar veren kişiler eğer sigara içiyorsa bırakmalıdır.

 

Canlı vericilerin açlık kan şekeri dışında şeker hastalığı gelişimi için risk faktörleri varsa bu durumda şeker yükleme testi yapılır.

 

 

 

BEYİN ÖLÜMÜ TANISI NASIL KONUR?

 

Ülkemizde henüz istenen düzeylere gelmese de beyin ölümü gerçekleşen kişilerden alınan organlar dünyada önemli bir kaynaktır. Beyin ölümü gerçekleşen kimselerde beyin işlevleri yoktur ve bu durum geliştikten sonra en çok 2-3 gün içinde vücut ölümü gerçekleşir. Beyin ölümü karar verilecek kişilerde vücut ısı düşük olmamalı, elektrolit bozukluğu veya hormonal hastalıklar olmamalı ve bazı ilaçların alınmaması gerekir. Beyin ölümünü göstermek için bu durumdan şüphelenen kimselere beynin çalışıp çalışmadığını gösteren çeşitli testler yapılır. Kurul tarafından gerekli testler yapıldıktan sonra beyin ölümü tanısı konan hastadan alınan böbrekler özel maddeler içeren solüsyonlarda korunur.

 

 

 

KADAVRADAN ALINAN ORGANLARIN HANGİ HASTAYA TAKILACAĞINA NASIL KARAR VERİLİR?

 

Ülkemizde son yıllara böbrek alıcı adaylarının doku gruplarına göre listesi ve beyin ölümleri yasal zorunluluk olarak sağlık bakanlığına bildirilmektedir. Böylece doku grubu belirlenen kadavradan doku grupları arasında en fazla uyum olan kişilere (diyaliz süreleri ve bazı tıbbi durumlar değerlendirilerek ) organ gönderilir.

 

 

 

Ancak kadavradan yapılan nakillerde de ameliyat öncesi cross match testi negatif olmalıdır.

 

 

 

AMELİYAT NASIL YAPILIR?

 

Canlı böbrek vericilerinden böbrek açık veya kapalı ameliyatla yapılır. Eğer bir engel yoksa damar yapısı daha uygun olduğundan genellikle sol böbreğin alınması tercih edilir. Ameliyat sonrası genellikle 2-3 gün hastanede yatmak yeterlidir ve 3-4 haftada işe dönülebilir. Böbrek vericisi olmanın gebe kalmaya ve çocuk doğurmaya negatif etkisi yoktur. Böbrek vericisi olduktan sonra vericinin izlemi normal kişilere önerilen tıbbi kontroller gibi yapılır. Sigara içmemeli ve fazla alkol almaktan kaçınmalıdır. Yüksek proteinli diyet, şişmanlık böbreğin fazla çalışmasına neden olduğundan önerilmez. Fazla ağrı kesici kullanımı ve bazı bitkisel ilaçların kullanımı böbrek çalışmasını etkilediğinden önerilmez.

 

 

 

Beyin ölümü gerçekleşmiş küçük çocuklardan iki böbrek büyük damarları ile birlikte çıkarılarak tek bir alıcıda kullanılır. Bazen ileri yaştaki kadavradan alınan iki böbrek tek bir alıcıya takılabilir.

 

 

 

Alınan böbrek alıcının kasık bölgesine yerleştirilir ve vericinin böbrek damarları kasık damarlarına dikilir. Vericinin idrar borucuğu ise alıcının idrar torbasına dikilir.

 

 

 

AMELİYAT SONRASI HANGİ SORUNLAR GÖRÜLEBİLİR?

 

 

 

Ameliyat yarasında iltihaplanma

 

Günümüzde, organ nakli yapılırken hastaların sağlık durumunun daha iyi olması, bazı ilaçların daha az dozlarda kullanımı, ameliyat öncesi alınan tedbirlerle oldukça az görülür. Dikiş etrafında kızarıklık, şişlik, ısı artışı gibi şikayetlere yol açar. Tedavide uygun antibiyotikler kullanılır.

 

 

 

Lenfosel (Beyaz kan birikimi)

 

Kasık damarları üzerinde beyaz kan bulunduran damarlardan (lenfatiklerden) beyaz kan (lenf) sızması sonucu gelişir ve görülme sıklığı değişkendir. Bulgu vermeyecek kadar küçük olabileceği gibi büyük boyutlara ulaşıp idrar yolunda tıkanıklık tıkanma, kasık damarlarına baskı, damar pıhtılaşması gibi sorunlara yol açabilir. Bazı ilaçların kullanımı ile görülme sıklığı artabilir. Ultrasound ile kolaylıkla tanınır ve küçük ise genellikle girişim gerekmez. Bazı bulgulara yol açması durumunda iğne ile boşaltılması gerekebilir.

 

 

 

Kanama

 

Eğer hasta nakil öncesi kan sulandırıcı ilaç alıyorsa bunları ameliyat öncesi doktorunun önerdiği zamandan itibaren almamaya başlamalıdır (aspirin de bu tip ilaçlardandır). Ameliyattan hemen sonraki kanamalar genellikle böbrek etrafındaki küçük damarlardan kaynaklanır. Kanamanın miktarına göre sadece kan verilmesi yetebileceği gibi bazen dikişlerin tekrar açılıp kanamanın kontrol edilmesi gerekebilir.

 

 

 

Nakledilen böbrekte damar tıkanması

 

Atar veya toplar damarda pıtılaşma sonucu damar tıkanması gelişebilir ve genellikle nakli izleyen 2-3. günlerde olur. Bu durumun erken saptanarak damarın açılması gerekir.

 

 

 

Böbrek atar damarında daralma

 

Genellikle nakli izleyen üçüncü ay ila ikinci yıllar arasında gelişir. Bu daralma böbreğin çalışmasını etkileyecek miktarda ise darlığın giderilmesi gerekebilir.

 

 

 

İdrar sızması

 

İdrar torbası veya borucuklarından kaynaklanabilir. Genellikle nakilden sonraki ilk birkaç günde görülür. Sızan sıvıdaki kreatinine bakılarak tanı konur.

 

 

 

İdrar yolunda tıkanıklık

 

Genellikle takılan böbreğin işlevlerinde bozulma ile kendini gösterir. Ultrasonda genişlemiş idrar yolları görülebilir. Nakil sonrası gelişirse, çoğunlukla cerrahi tamir gerekir. Değişik nedenlerle tıkanıklık gelişebilir.

 

 

 

ORGAN TAKILDIKTAN SONRA RED EDİLMESİNİ ENGELLEMEK İÇİN NE YAPILIR?

 

Organ nakli yapıldıktan sonra, organın reddedilmesini engellemek üzere hastanın hergün düzenli olarak bazı ilaçlar alması gerekir. Bunun yanında ameliyat sonrası ilk altı ayda enfeksiyon gelişimini engellemek için çeşitli ilaçlar kullanılabilir.

 

 

 

Organ nakli sonrası ilk günlerde organın reddini engellemek için daha fazla ve yüksek dozda ilaç verilir. Sonrasındaki takipte ilaçlar dozları böbrek testlerinin durumu ve ilaç düzeyleri takip edilerek daha düşük dozlarda uygulanır. Organ nakli yapıldıktan sonra organ reddini engellemeye ve reddelirse tedavi etmeye yönelik kullanılan çeşitli ilaçlar da bulunmaktadır.

 

 

 

Antikor İçeren İlaçlar

 

Bu ilaçlar organ reddedilmesinde önemli görev yapan hücrelerin sayısını azaltarak veya bu hücrelerin etki göstermesini engelleyerek etki ederler. Nakil öncesinde kullanım amaçları; nakilden sonra çabuk gelişen organ reddinin engellenmesi, nakil sonrası kullanılan ve bazen kendilerinin böbreğe zarar verme ihtimali olan ilaçların dozunun düşük tutulmasını sağlamaktır. Bunlardan en eskisi ve organ reddinin(rejeksiyon) tedavisinde de kullanılan antitimosit globulindir(ATG). Antitimosit globülin tavşan veya attan elde edilir. ATG yabancı protein oluğundan alerjik reaksiyonlara, ateşe yol açabilir. Bu nedenle uygulamadan önce, gelişebilecek bu alerjik olayları engellemek için tedavi verilir. Vücudun savunma sisteminde görev alan hücrelerin bir kısmının(lenfosit) sayısın azalttığı için uygulama sonrasında enfeksiyon sıklığı artabilir.

 

 

 

Yine lenfositlerin etki göstermesini engelleyen antikorlar olan basiliksumab, daklizumab vücutta belli proteinleri taşıyan hücrelere bağlanarak onların etki göstermesini engeller. Bu ilaçlar organ reddi gelişimini önlemek için kullanılır. Organ reddi gelişirse bunu tedavide kullanılmazlar.  Alemtuzumab, rituksimab yine belli proteinleri taşıyan hücrelere bağlanarak onların etki göstermesini engeller. Özellikle farklı kan grubundan yapılan nakillerde daha sık kullanılmaktadır. Bu ilaçlara ait ciddi yan etkiler genellikle görülmez. Ancak enfeksiyonlara eğilimde artış, kan hücrelerinde azalma görülebilir.

 

 

 

Organ reddi tedavisi böbrek biyopsisindeki bulgulara göre düzenlenir. Kullanılan ilaçlar biyopsi bulgularına göre değişir. Organ reddi geliştiğinde genellikle önce yüksek doz damardan kortizon içeren ilaçlarla başlanır. Eğer yanıt vermezse ATG tercih edilebilir. Ancak biyopsi bulgularına göre plazma değişim tedavisi (plazmaferez) rituksimab gibi değişik ilaçlar da kullanılabilir.

 

 

 

Savunma Sistemini Zayıflatan İlaçlar

 

Siklosporin ve Takrolimus: Kimyasal olarak farklı, etki şekilleri ve yan etkileri benzer olan ilaçlardır. Hücre içindeki proteinlere bağlanarak etki ederler. Her iki ilaç da kullanılırken, serum ilaç düzeyleri takip edilir. Bu amaçla siklosporin kullanan hastalarda sabahki ilaç dozu alındıktan iki saat sonra, takrolimus için sabahki ilaç dozu alınmadan hemen önce kan alınarak, ilaç düzeylerine bakılır. İlaç düzeylerinin belirli aralıklarda tutulmasını sağlamaktaki amaç, savunma sistemini yeterli derecede baskılarken, başta böbrekler üzerinde olmak üzere ilaç yan etkilerinin daha az görülmesini sağlamaktır. İlaçların düzeyinin hedeflenenden daha düşük devam etmesi organ reddi ihtimalini arttırırken, daha yüksek seyretmesi böbrekte zararlı etkilere yol açabilir. Bu nedenlerle ilaç düzeylerinin belirlenen aralıklarla yapılması, yapılan ilaç değişikliği önerilerine uyulması nakledilen böbreğin vücutta uzun süre kalması açısından önemlidir.

 

 

 

Bu ilaçların kullanımı sırasında çeşitli yan etkiler görülebilir. Bunlardan en önemlisi böbreğe ait yan etkilerdir. Böbreklerdeki kan akımını azaltabilirler, uzun süreli kullanımlarında böbrekte hücreler arasında fibrozis(büzülmeye) neden olabilirler. Bunun dışında hipertansiyon, serum potasyumunda artış, tuz birikimi, magnezyum düzeyinde azalmaya neden olabilirler.

 

 

 

Karaciğer enzimlerinde (AST ve ALT) hafif yükselmeye neden olabilirler. Biluribinde hafif artma görülebilir. Siklosporin kullanımı sırasında tüylenmede artış ve diş etlerinde büyüme görülebilir. Takrolimus ise saç dökülmesi yapabilir. Bu ilaçlar insülin salgılanan pankreasa olan etkileri ile yatkınlığı olan hastalarda şeker hastalığı gelişimine neden olabilirler. Takrolimusta daha fazla olmak üzere ellerde titreme, başağrısı gibi yan etkiler gelişebilir.

 

 

 

Siklosporin ve takrolimus kullanımı sırasında dikkat edilmesi gereken bir durum ise, bu ilaçların düzeylerinin kullanılan diğer ilaçlar, bitkisel maddelerden etkilenmesidir. Örneğin greyfurt suyu ilaçların düzeyini artırabilir. Bu nedenle size önerilen herhangi bir ilacı kullanmadan önce böbrek doktorunuza danışınız ve bitkisel ilaçlar dahil doktorunuzdan habersiz herhangi bir ilaç kullanmayınız.

 

 

 

Mikofenolat Mofetil: Lenfositlerin çoğalmasını engelleyerek etki eder. Günde iki kez olarak kullanılır. Daha çok lenfositler üzerinde etkili olmasına rağmen anemi(kansızlık), trombositopeni(pıhtılaşmayı sağlayan hücrelerde azalma) gibi etkilere neden olabilir. En sık yan etkileri mide-barsak sistemi üzerinde görülür. Bulantı, şişkinlik, kusma, ishal gibi şikayetlere neden olabilir. Bu durumlarda doz ayarlaması yararlı olabilir.

 

 

 

Azatiopirin: Mikofenolat mofetil kullanıma girmeden önce sık kullanılan bir ilaçtı. Mikofenolat mofetile benzer şekilde etki eder, ancak sadece lenfositleri değil, diğer kan hücrelerini de daha fazla etkiler. Karaciğer üzerine etkisi ile karaciğer terslerinde bozulma neden olabilir. Kemik iliği üzerindeki etkisi ile kan hücrelerinde düşmeye neden olabilir.

 

 

 

Sirolimus ve Everolimus: Hücre bölünmesine engelleyerek etki ederler. Everolimus daha kısa etki sürelidir. Etki süreleri uzun olduğundan serum düzeylerinin oluşması zaman alır. Böbrek testlerinde hafif değişmeye neden olabilirler. Sirolimus kullanımı sırasında yara iyileşmesi gecikebilir. Sperm sayısında geçici azalma olabilir. Kan yağlarında yükselme, kan hücrelerinde düşme, zatüre gibi yan etkiler görülebilir.

 

 

 

Kortikosteroidler: Hem lenfositler, makrofajlar gibi vücudun savunma sitemi ve dolayısıyla organ reddinde önemli olan hücreler üzerinde, hem de diğer hücrelerdeki bağışıklık sistemi zayıflatıcı ve iltihap azaltıcı etkileriyle kullanılırlar. Genellikle organ naklinin ilk günlerinde daha yüksek dozlarda kullanıldıktan sonra azaltılarak, izleyen aylarda çok düşük dozlarda devam edilir. Bu ilaçlar hem nakil sonrası reddi engellemek üzere sürekli tedavide, hem de organ reddedildiğinde yüksek dozlarda tedavide kullanılır Son yıllarda kullanılan ilaçların güçlü olması nedeniyle bu ilaçları içermeyen tedavi rejimleri de kullanılabilmektedir.

 

 

 

Bu ilaçların kozmetik yan etkileri(yüzde şişlik ve kızarma, sivilce gibi), kemik erimesi, yatkınlığı olanlarda şeker hastalığı, hipertansiyon, enfeksiyona yatkınlık, yağlarda yükselme, katarakt gibi yan etkileri vardır.

 

 

 

Bu ilaçlar sürekli tedavide bir kaçı bir arada kullanılır. Hasta özelliklerine göre seçilen, sıklıkla kullanılan tedavi rejimlerinden bir kaçı:

 

1. Siklosporin+ Mikofenolat mofetil+ Kortikosteroidler
2. Takrolimus+ Mikofenolat mofetil+ Kortikosteroidler
3. Siklosporin+ Sirolimus+ Kortikosteroidler
4. Takrolimus+ Sirolimus+ Kortikosteroidler

 

 

 

Bu ilaçlar nakledilen organ vücutta görev yapmaya devam ettiği sürece kullanılmaya devam edilir. Organın kalış süresi uzadıkça dozlarının azaltılması ve bazen de kesilmesi mümkün olabilir. Dirençli enfeksiyon ve bazen kanser gelişiminde ilaçlara ara vermek gerekebilir.

 

 

 

Organ nakli yapıldıktan sonra, yeni organın vücutta en uzun süre kalmasını sağlamak üzere hasta ve sağlık ekibi birlikte çaba göstermelidir. Görüldüğü gibi nakil sonrası organ reddini önlemek üzere hem bir taraftan vücudun savunma sistemini zayıflatmak için ilaçlar kullanılması gerekirken, bir taraftan da kullanılan ilaçların yan etkilerinin yakın takibi gerekmektedir. Bu amaçla nakli izleyen ilk aylarda daha sık olmak üzere, düzenli kontrollerin aksatılmaması gerekmektedir.

 

 

 

Nakil yapılan merkezlere göre hasta ve ilaç düzeyi takiplerinin sıklığı değişebilir:

 

 

 

Tablo 1. Böbrek alıcılarında genellikle önerilen izlem sıklığı

 

Organ nakli üzerinden geçen zaman	Klinik izlem sıklığı	İlaçların seviyesi
0-4 hafta	Haftada 1-2	Haftada 1-2 kez
4-12 hafta	Ayda 2-4	Haftada 1-2 kez
3-6 ay	Ayda 1-2	Ayda 3-4 kez
6-12 ay	Ayda 1	Ayda 1-2 kez
1-2 yıl	Yılda 2-6	Yılda 4-8 kez
> 2 yıl	Yılda 1-4	Yılda 4-6 kez

 

 

 

Ancak organ reddi, gebelik, kanser tedavisi, enfeksiyon, ilaç düzeylerini etkileyen başka ajanların kullanımı gibi durumlarda izlem sıklığı arttırılır

 

 

 

Ameliyat sonrası erken dönemde görülebilecek sorunlar nelerdir?

 

 

 

Ameliyat sonrasında ideal şartlarda beklenen organın iyi çalışması, bol idrar çıkarılması, kreatinin hızla düşerek ilk haftada 2.5mg/dl altına inmesidir. Canlı vericilerden yapılan nakillerde bu hedeflere çok büyük oranlarda ulaşılır.

 

 

 

Bazen yeni böbrek yeterince çalışmaz, bu durumda gecikmiş fonksiyondan bahsedilir. Bu durumda genellikle idrar miktarında azalma olur ve bazı hastalarda diyaliz yapılması gerekir. Bu durumun bazı sık rastlanan nedenleri şunlardır:

 

• Yeni gelişen böbrek hasarı(akut tubüler nekroz)
• Atar damar veya toplar damardaki tıkanıklık
• Yetersiz sıvı alınması
• İlaç etkisi
• Hızlı gelişen organ reddi

 

 

 

Akut tubüler nekroz: Özellikle kadavradan yapılan nakillerden sonra daha sık görülür. Böbreğe gelen kan akımının azalması sonucunda gelişir ve genellikle günler veya haftalar içinde kendiliğinden geriler. Tanı bazen güç olabilir, damar tıkanıklıkları ve organ reddinden ayrılması gerekir. Biyopsi tanıda yardımcı olabilir. Ultrasonografi ve sintigrafi hem tanıda hem de diğer nedenlerin dışlanmasında yardımcıdır.

 

 

 

Organ reddi: Genellikle organ nakledilmesini takiben ilk haftada görülür. Biyopsi ile red reaksiyonunun cinsinin belirlenerek, tedavinin ona göre düzenlenmesi sağlanır. Erken dönemde gelişen redler genellikle kortikosteroid tedavisine yanıt vermezler. Bu durumda antitimosit globulin verilmesi gerekir. Ancak humoral red reaksiyonu varsa, plazmaferez, immünglobulin tedavisi gibi diğer tedavi yöntemleri uygulanması gerekebilir.

 

 

 

İlaç yan etkisi: Takrolimus ve siklosporin kullanımı sırasında böbreğe gelen damarda kasılmaya neden olabilir. Böbreğe kan getiren damardaki kasılma kan gelişinde azalma sonucu kreatininde yükselmeye neden olabilir.

 

 

 

BÖBREK NAKLİ YAPILAN HASTALARDA BAŞKA SORUNLAR GÖRÜLÜR MÜ?

 

Böbrek nakli yapılan hastaların, yaşamları boyunca izlenmesi gerekir.

 

Tablo 2. Böbrek nakli yapılan hastalarda sık karşılaşılan bazı sorunlar

 

 

 

·                    Kalp damar hastalıkları

 

·                    Uzuvlara giden damarların hastalıkları

 

·                    Metabolik bozukluklar (yüksek tansiyon, kan yağlarında yükselme, şeker hastalığı, kilo artışı, gut)

 

·                    Geç gelişen böbrek  işlev bozukluğu (nakledilen böbrekte ilerliyici ve kalıcı işlev bozukluğu, enfeksiyonlar, yeni gelişen böbrek hastalığı, altta yatan böbrek hastalığının tekrarı, ilaç yan etkisi, geç dönemde gelişen organ reddi)

 

·                    Kanser gelişimi (böbrek naklini izleyen lenf kanseri (lenfoma), cilt, meme, rahim ağzı, prostat ve bağırsak kanserleri)

 

·                    Kan komplikasyonlar (Kan hücrelerinde azalma veya artış)

 

·                    Kemik hastalıkları (kemik erimesi, kemikte çürüme (osteonekroz), paratiroid bezin fazla çalışmaya devam etmesi gibi)

 

 

 

 

 

Hipertansiyon

 

Hipertansiyon, böbrek alıcılarında sıktır. Hem böbreğin çalışmasını hem de kalp ve damarlarda neden olduğu hasarların sonuçları nedeniyle yakın takip edilerek kontrol altına alınmalıdır. Böbrek nakli yapılmış hastalarda büyük tansiyonun 130 mmHg, küçük tansiyonun 80 mmHg’nin altında olması önerilir. Büyük tansiyon genellikle naklin hemen ertesinde en yüksekken, bir yıl içinde azalır. Daha önce hipertansiyonu olan, fazla kilo alan, böbreği az çalışan, organ reddi gelişen, tekrarlayan veya yeni gelişen böbrek hastalığı (glomerülonefriti) olan, böbrek atar damarı darlığı olan hastalarda daha sıktır.

 

 

 

Şeker Hastalığı gelişimi

 

Böbrek nakli sonrasında daha önce şeker hastası olmayan hastalarda şeker hastalığı gelişebilir. Şeker hastalığı gelişimi için bazı riskler tanımlanmıştır. Ailede şeker hastalığı olanlarda, organ naklinden önce şeker toleransı bozulmuş hastalarda, kilo fazlalığı olanlarda, bazı ilaçların kullanımında şeker hastalığı daha sık görülür. Şeker hastalığı gelişirse tedavi ile kan şekerinin önerilen düzeylere düşürülmesi gerekir. Bu durumda hap şeklindeki ilaçlardan yararlanılabileceği gibi insülin de kullanılabilir. Kan şekeri yanında, kalp hastalığına yatkınlık yaratan diğer durumlar olan yağ ve tansiyon yüksekliği de kontrol altında tutulmalıdır.

 

 

 

Kan yağlarında yükseklik

 

Nakil sonrası kullanılan çeşitli ilaçlar, yaş, diyet, hızlı kilo alınması gibi değişik nedenlerle organ nakli sonrası dislipidemi sık görülür. Hastalarda kan yağlarının düzeyinin toplam kolesterol için 200 mg/dl’nin, düşük dansiteli kolesterol için (LDL) 100 mg/dl’nin altında tutulması önerilir. Yüksek dansiteli kolesterolün 40 mg/dl’nin üzerinde, trigliseridlerin ise 150 mg/dl’nin altında tutulması önerilir.

 

 

 

Yağ düzeyleri açısından hastaların ilk altı ayda en az bir kez, sonraki takiplerde de yıllık izlenmesi önerilir. Ancak izlem sıklığı hastanın risk faktörlerine ve yağ düzeylerine, kullandığı ilaçlara göre de düzenlenmelidir. Tedavide öncelikle diyet ve egzersiz gibi yaşam tarzı değişiklikleri yapılmalı, bunların yetersizliğinde ise ilaç tedavisi kullanılmalıdır. Ancak özellikle yağ ilaçları ve kullanılan diğer ilaçlar etkileşerek bazı yan etkilerin görülebileceği unutulmamalıdır.

 

 

 

Enfeksiyon Hastalıkları

 

Organ nakillerinden sonra kullanılan bağışıklık sistemini zayıflatıcı ilaçlar nedeniyle enfeksiyonların gelişme sıklığı artar. Enfeksiyona neden olan  etkenler naklin üzerinden geçen zaman ve kullanılan ilaçlara göre değişir.

 

 

 

Tablo 3. Böbrek naklini takiben görülen enfeksiyonlar

 

Nakilden bir ay sonra	1-6. aylar	6. ay sonrasında
Ameliyat sonrası bakteri	Fırsatçı veya alışılmamış	Geç fırsatçı enfeksiyonlar
enfeksiyonları	enfeksiyonlar	Toplum kaynaklı enfeksiyonlar
İdrar yolu	Virüs
Solunum	Mantar
Damar yolu    Yara	Bakteri Parazit
Hastane kaynaklı
enfeksiyonlar
Virüs enfeksiyonları
Mantar enfeksiyonları
Vericiden kaynaklanan
enfeksiyonlar
Alıcının tedavi edilmemiş
enfeksiyonları

 

 

 

Ameliyat sonrası erken dönemde genellikle hastaneden kaynaklanan enfeksiyonlar görülür. İdrar yolu enfeksiyonları sık olup, idrar sondası ve kateterlerin mümkün olan en kısa sürede çıkarılmasına çalışılır. Nakil sonrası ilaçların daha yüksek dozda kullanıldığı ilk altı ayda enfeksiyon gelişimini önlemek veya azaltmak için çeşitli antibiyotikler kullanılır.

 

 

 

Bağışıklık sistemi zayıf hastalarda enfeksiyonlar hızlı ilerleyebileceğinden hızla doktora başvurulmalıdır. Ayrıca enfeksiyonlar sırasında hastanın su içmesinde azalma meydana gelmesi, ateş nedeniyle ciltten sıvı kaybı olması nedeniyle bazen damardan sıvı tedavisi de verilmesi gerekebilir. Enfeksiyonlar bazen toplumda nadir görülen sağlıklı insanlarda nadir görülen mikroplara bağlı gelişebileceğinden tanı ve tedavide zorluklar yaşanabilir.

 

 

 

Kanser Gelişimi

 

Böbrek nakli yapılan hastalarda kanser gelişim sıklığı artmıştır. Lenfoma (lenf kanser) daha erken dönemlerde görülürken, deri kanserleri uzun yıllar sonra görülebilir. Kullanılan ilaçların kanser gelişiminde rolü olduğu düşünülmektedir. Çeşitli virüs hastalıkları ile bazı kanserlerin gelişimi arasında bağlantı vardır. Toplum genelinde fazla görülen akciğer, meme, prostat kanseri gibi diğer kanserlerin görülme sıklığında ise artış gösterilmemiştir.

 

 

 

Mide-Bağırsak sorunları

 

İlaç kullanımı ile ilişkili bulantı, kusma, iştahsızlık, gaz ve ishal görülebilir. Doz değişimi ve ilacın kesilmesi, doz aralığının azaltılması bu durumlarda yararlıdır. Çeşitli enfeksiyonlar gelişebilir.

 

 

 

Karaciğer testlerinde yükselme olabilir.

 

 

 

Kas İskelet Sistemi Hastalıkları

 

Kortikosteroidlerin kullanımı ile kemik erimesi (mineral yoğunluğunda azalma) sık karşılaşılan bir sorundur. Nakli izleyen ilk yıl yeterli kalsiyum ve D vitamini desteği verilmesi kemik mineral yoğunluğunun azalmasını engellemek için önerilen tedbirlerdir.

 

 

 

Kan Hücrelerinde Sorunlar

 

Nakli izleyen erken dönemde kansızlık sıktır. Kansızlık devam ederse kanama, enfeksiyon gibi nedenler gözden geçirilmelidir. Bazı ilaçların kullanımı da kansızlığa neden olabilir.

 

 

 

Diğer kan hücrelerinin sayısının azalma  (lökopeni ve trombositopeni) olabilir ve genellikle kullanılan ilaçlara bağlıdır. Genellikle ilacın dozunun azaltılması ve kesilmesi tedavide yeterlidir.

 

 

 

Kırmıza kan hücrelerinde artış (eritrositoz) görülebilir. Kan değerleri belli düzeylerin üzerine çıktığında damar pıhtılaşmasını engellemek için hastanın kan vermesi gerekebilir.

 

 

 

Nakledilen Böbrekte Kronik İşlev Kaybı

 

Nakli izleyen bir yılda böbrek kaybının önemli bir nedenidir. İdrarla atılan proteinde artış ve serum kreatininde yükselmeye neden olur. Kesin tanı biyopsi bulguları ile konur. Gelişimini kolaylaştıran bazı faktörler:

 

• Daha önce organın reddedilmesi
• Böbreği nakledildikten sonra geç çalışmaya başlaması
• Takılan böbreğin kalitesinin düşük olması
• Hastanın ilaçlarını düzensiz kullanması
• Bazı durumların varlığı (kontrolsüz hipertansiyon, şeker hastalığı, idrarda potein kaçağı olması gibi)

 

 

 

Doktorunuzun önerdiği ilaçları düzenli ve önerilen şekilde kullanmanız böbreğinizin uzun süre çalışması için son derece önemlidir.

 

 

 

ORGAN NAKLİNDEN SONRA BESLENMEDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

 

 

 

Organ nakli yapılan hastalarda kalp damar hastalığı sıklığı artmıştır. Bunun dışında hipertansiyon, şeker hastalığı gelişimi ve diyetin serbestleşmesi, kullanılan ilaçların katkısıyla artan iştahla fazla kilo artışı gibi diğer kalp-damar hastalığı gelişme riskini artıran durumlar birlikte bulunabilir. Bu nedenlerle hastaların beslenmelerine dikkat etmesi gerekir.

 

 

 

Diyetin karbonhidrat içeriğinin toplam kalorinin % 50-60’ ını oluşturması, protein içeriğinin böbreği iyi çalışan hastalarda kilogram başına 1 gram olması önerilir. Günde 25-30 gram lif tüketimi kan şekeri ve yağlarının kontrolünü kolaylaştırdığı için önerilir. Toplam yağ tüketimi diyetin kalori içeriğinin %25-30’unu aşmamalı, günlük kolesterol tüketimi 200 mg ile sınırlandırılmalıdır. Katı yağlar toplam kalorinin %7’sinden az olmalıdır. Kalori içeriği hastanın vücut kitlesini normal sınırlarda sürdürecek şekilde düzenlenmeli, kilo vermesi gereken hastalarda kalori kısıtlaması yanında egzersiz de yapılmalıdır. Özellikle tansiyonu yüksek hastalarda günlük tuz tüketimi 2-3gramı aşmamalıdır. Aşırı alkol alımından kaçınılmalıdır. Düzenli egzersiz yapılmalıdır.

 

 

 

Bitkisel içerikli çok sayıda ürüne günümüzde kolaylıkla ulaşılabilmektedir. Ancak bunların içindeki maddeler kullanılan ilaçların düzeyini etkileyeceğinden kullanılmamalıdır.

 

 

 

Vitaminlerin her hastada kullanılması gerektiğine dair günümüzde yeterli bilimsel kanıt yoktur.

 

 

 

Kemik erimesinden korumak için kalsiyum ve D vitamini desteği yapılabilir.

 

 

 

ORGAN NAKLİNDEN SONRA CİNSEL İŞLEVLERDE DEĞİŞİKLİK OLUŞUR MU?

 

Böbrek nakli sonrası erkek hastaların büyük kısmında cinsel istek artar ve böbrek hastalığı öncesi düzeylere döner. Hormon düzeyleri normal düzeylere doğru gelir ve çocuk olma şansı artar.

 

Nakil sonrası kadın hastaların da hormonal düzeyleri ve yumurtlama dönemleri normale döner. Bu nedenle nakli izleyen birinci aydan itibaren etkin bir doğum kontrol yöntemi uygulanmalıdır. Doğum kontrol haplarının yan etkilerine dikkat edilmelidir. Rahim içi araçlar enfeksiyon riski nedeniyle pek önerilmez. En uygun yöntem kondom veya diyafram kullanmaktır. Eğer naklin üzerinden bir yıl veya daha fazla zaman geçmiş, böbrek işlevleri iyi (kreatinin 1,5 gr/dl’nin altında), son zamanlarda organ reddedilmesi nedeniyle tedavi verilmemiş, idrarda protein kaçağı yoksa hamilelik önerilir. Hamile kalınması durumunda bazı ilaçlar kullanılmadığından, gebelik planlanıyorsa tedavinin ve takiplerin düzenlenmesi gerekir.